Konuyu Oyla:
  • Derecelendirme: 0/5 - 0 oy
  • 1
  • 2
  • 3
  • 4
  • 5

Aleviliğin tanrı ve insan anlayışı
#1

Aleviliğin tanrı öğretisi VARLIĞIN BİRLİĞİ ve bunun en mükemmel parçası olan insanın kutsallığı üzerine kuruludur. Aleviler (vahdeti mevcut)[20] varlığın birliği: tanrının her şeyi kendi varlığı, ışığı, nuru, alevinden [21] yarattığına, varlığın yoktan var olmadığı gibi, yok edilemeyeceğine, Tanrı, doğa ve insanın, (tüm alemin) bir bütün (HAK) Tanrı olduğuna ve bu varlığın en mükemmel parçası olan insana (Ademe)[22] tanrının kendi ruhunu verdiğine inanır. Bu nedenle tüm varlıkla birlikte, kamil-i insan[23] ve cemlerimizde darına durduğumuz Halacı Mansur’un, En-El Hak[24] ‘tanrı bende, ben tanrıdayım, hak-i-kat-ım’ düşüncesi, Aleviliğin Hak[25] tanrı anlayışının özünü oluşturur. Bu anlayışı örnek, ulu ozanlarımızdan Aşık Daimi; Kainatın aynasıyım, isimli deyişinde, Hakkın VARLIK deryasıyım, Madem ki ben bir insanım, İnsan hakta hak insanda, Ne ararsan bak insanda,,, Enel-Hak`ım ismim ile, Hakka erdim cismim ile, Benziyorum resmim ile , Madem ki ben bir insanım,,, diye dile getirmektedir.


Alevilik inancının temel kitaplarından sayılan Buyruk[26] ve Makalat’ta[27] HAK’ın (tanrının) kendi varından, özünden, ruhundan, nurundan zahiri[28] dış görünümü temsilen Muhammed’in nurunu ve batini[29] özü temsilen Ali’nin nurunu ve bu iki nurdan tüm varlıkları oluşturduğu, tanrı ruhunun 4 kapı, hava ateş su toprak evrim süzgecinden geçip sonuçta, insanın topraktan yaratıldığı, tanrı ruhunu insanda olduğu düşüncesi anlatılır.

Bu nedenle Alevilikte Hak-Muhammed-Ali[30] üçlemesi tanrının birliği olarak algılanır bir kelime olarak söylenir.
Alevilik öğretisi zahiri yüzeysel şekle değil, öze önem verir ve Tevrat, İncil, Kuran vb. kutsal kitapların da batini özü, insana verilmek istenen ahlaki değerlerine sahip çıkar... Alevilik; “Okuyan Muhammed, yazan Ali’dir”, “Aynayı tutum yüzüme, Ali göründü gözüme”, “Ben Aliyim Ali benim”[31] gibi yüzlerce deyimle, bir Ali kültü oluşturur, Hz. Ali’yi tanrılaştırır gök yüzüne çıkarır sonra yere indirip En-el-Hak düşüncesiyle, Ali-Tanrı düşüncesini insanda bütünleştirir.

Alevilik öğretisinde insan yaşamı, tanrıyla bütünleşmeyi amaçlayan uzun ince devriyeli[32] bir yoldur.. Alevilik inancında tanrıyla bütünleşmeye giden YOL[33], 4 kapı[34] 40 makamdan geçer. Edebine[35] sahip olup, hak yemeden hak yedirmeden, bilim, sevgi ve saygı yolundan ilerleyerek, insanın kendini (hakkı) arayıp bulması, kendini bilmesi, kamili insan olmaya çalışması, hak için, halka hizmet etmesi ile olur (Halka hizmet, Hakka hizmet insanlığa hizmettir). Aleviler bu nedenlerle inançlarını, Hak-Muhammed-Ali, Hünkar Bektaşi Veli, Kamili insanlık yolu. Kısaca HAK YOLU[36] diye tanımlarlar. Ölülerinin ardından Hakka yürüdü[37] hakka kavuştu diye hitap ederler..

Alevilik mistik[38] (sezgi ile anlama) yönü fazla olan bir inanıştır. Bu mistik yan, inancın temelini oluşturan HAK-Muhammed-Ali deyiminde de görülmektedir. Alevilikte Tanrı korkusu değil, Tanrı sevgisi vardır. Yaratıcı ve yaratılan arasında bir karşıtlık ve çelişki olmayıp, birbirini tamamlayıcı bir bağlantı olduğu varsayılmaktadır.
Buna göre yani varlığın birliği anlayışına göre, insan Tanrı’nın varlığının bir parçasıdır. Ona ulaşmak, ondan korkarak, şeriatın[39] biçimsel koşullarına uymakla olmaz. Ona ancak onu karşılıksız severek ve onunla bir olarak ulaşılabilir. Aleviliğin tanrı öğretisine yönelik düşüncelerinin temelini, Beyazıd-ı Bistami, Hallac-ı Mansur[40] gibi tanınmış sufilerin düşünceleri oluşturmaktadır. Onlar namaz, oruç, hac gibi, biçimsel ibadetleri reddederek biçimi değil, özü esas alıyorlardı.
Hallac’a göre, Hak’a ulaşmak için Hacca gitmek gereksizdir, şöyle ki “Gerçek Kabe[41] taş bir yapı olmayıp, insanın kalbidir.” Benzer görüşleri Anadolu’daki Alevi aşıkları[42] (ışık ozanları) örneğin Yunus Emre’nin[43] şiirlerinde de bulabiliriz. Hakka ulaşmanın şeriatın emrettiği ibadetlerle olamayacağına, Hakka her yerde ve her istenen zamanda ulaşıla bilineceğine inanılır.

Alevi-Bektaşi inancında insan

Alevilikte insan tanrı’nın bir parçasıdır, dolayısıyla insan Tanrı’ya korkuyla değil sevgiyle yaklaşmalıdır. Aleviler tanrının cezalandırıcı değil, sevgi dolu olduğuna inanırlar. Alevi öğretisine göre Tanrı’ya ulaşmanın en iyi yolu İnsan-ı Kamil (Olgun İnsan) olmaktır. İnsan-ı kamil ise Tanrı’nın yeryüzünde yarattığı en şerefli varlıktır.
Alevi pir ve uluları baskılardan dolayı, Tanrı, insan anlayış ve inançlarını çok çeşitli semboller altında sır içinde sır etmiştir.

Alevi mitolojisinde ‘Güruhu[44] Naci/ye’ diye tanımlanan, Ademle Havva’nın bir iddia üzerine küpe üfledikleri nefeslerinden 40 günlük evrim sonra olan (yani Ademle Havva’dan doğmayan) ve Naciye isimli bir melekle evlendirilen 73’cü çocukları Naci’den bahis edilir. Bazı Alevi dede ve araştırmacıları bu mitoloji ile ’40’lar cemi’ mitolojisi ve Alevilikte en çok kullanılan 3’ler, 5’ler, 7’ler, 40’lar vb. sayılar arasında ilişki kurarak, bunu anne babaya ve çocuğun ana rahminde 40 günlük evrimi, cinsiyetinin belli olması ve doğuma bağlamaktadır. Bu anlatımla da Tanrı yine insana indirgenmektedir ve bu görüşte bazı Alevi anlatım ve deyişlerinde görülmektedir.
Alevilikte ki Tanrı-İnsan anlayış ve inancı, en belirgin şekliyle ‘devriye’ denilen Alevi deyişlerinde ortaya çıkmaktadır.

Alevilikte devriye inancı
Alevi - Bektaşi devriye inancında her şey başlangıçta aklı-kül ile nefsi-kül, karşıtlarını içinde barındıran mutlak BİR VARLIKTI. Alemde var olan her şey, bu mutlak varlığın kendi içindeki çelişkinin, diyalektik dönüşüme başlayıp, büyük bir ışıkla evrene yayılması ile ortaya çıkar (big-bang). Bu ışıkla birlikte mutlak varlığın özü (tanrı/ruh/can) maddenin dört öğesi olan toprak su, hava, ateşe iner. (devri-fersiye).
HBV’nin Makalat isimli kitabında 4 kapıda CAN (5’ler), sembolik olarak bu evrim anlatılır. O mutlak varlık (ruh/can) madde bitki hayvanat aleminde evrimini tamamlayarak sureyi insana, insan suretine ulaşır. Buradan da kamili insan evresini tamamlayarak, geri Hakka yükselişi (devri-arşiye) ilk varlığına geri dönüşü tamamlar. Alevilikte bu dönüşümü anlatan deyişlere vs. devriye denir.
Alevilikte önsüz ve sonsuz mutlak varlıktan fışkıran ışığın (ruhun) cisimden cisme göçüşü ve ölümsüzlüğüne inanılır. Ten ölesi, can ölesi değildir.

Alevilikte ışık= Hak’tır, nurdur, delildir çeragdır, ocaktır, mumdur, aydınlanmadır, bilimdir, Hakkın zifiri karanlığı yaran alevidir.
Bütün Osmanlı kaynaklarında Alevilerle ilgili ferman ve fetvalarda ‘ışık taifesi’ terimi kullanılmıştır. Alevi ozanları da kendilerine ışık ozanı demiştir, bu sonraları Aşık’a dönüşmüştür. Alevi cemlerinde delil/çerag uyandırılmadan, cem yapılmaz. Cemde meydana ‘’nur ola sır ola’’, diye 3 defa sembolik olarak süpürge çalınıp çeragdan dökülen küller postun altına sır edilir.

Kül karbondur, bugün bilim adamları varoluş fosillerini araştırarak canlı yaşamın karbonla başladığı sonucuna varmıştır. Hünkar Bektaş Veli bir yanardağ olan Hırka dağındaki ateşin küllerini doğaya serpmesi de ışık/ateş ve külü evrenin özüyle özdeştirmesi kutsanmasıdır. Alevi kelimesi direk bu mutlak varlık küli-aklın’dan fışkıran ışıktan alevden gelir. Hz. Ali’de ‘Ali nur’ olarak bu devriye içine alınıp mutlak varlıkla bütünleştirilmiştir, ona tanrısal bir elbise giydirilmiştir. Aleviliğin Şahı Merdanı, Hz. Ali’si, Velisi, Kızıl Delisi, önsüz ve sonsuzdur, dün Ali olmuş bugün Veli olur, yarın bir başkası, devirden devire bu yolu sürüp gelmiş hiç bir güç, bu değerleri eritip yok edememiştir. Çünkü kül-i-akıl sürekli kendisini geliştirmektedir.
Eski Çin, Hint, Iran, Yunan, Anadolu düşüncelerinde de rastlanan, Alevilikteki bu devriye anlayışı soyut olan tanrıyı, (ideali) cansızlar, bitkiler, hayvanlar aleminden süzülüp kamili- insana dönüştürür. Ve Kamil-i insandan yola çıkarak, KAMİLİ TOPLUM (rıza şehri) yaratmaya girişmiştir bu örnek: Şeyh Bedrettin, Torlak Kemal, Börüklüce Mustafa ve Yol erlerinin Aydın’da kurdukları komünal toplumda, mülkiyetin ortada kaldırıldığı, ortak üretin ve paylaşıma dayalı ‘Ortaklar köyü’ modelinde somut olarak görülür.

Veli'm aydur, dört dergahtan evveli,
Şeyhoğlu, Bedreddin, Bektaş-ı Veli,
ORTAKLAR adına didemin seli,
Çağlar gider, bizim Dede Sultana.

Alevilikte Tanrı-Doğa-İnsan kutsal üçlemesi, varlığın birliği, Vahdet-i mevcut tanrı anlayışı, tez-antitez-sentezde, tüm nesnelerin toplamında bütünleşir. Böyle ayakları yere basan bir tanrı inancı tek tanrılı dinlerde yoktur, bütün kıyımlarda bundan dolayıdır. Anadolu Alevi Bektaşi öğretisi evren’de elle tutulan gözle görünen bütün maddesel örtüyü tanrısal özle özleştirmiştir. Anadolu Alevi inancı tanrıyı kamil insanın gönlüne sokmuştur.
Tanrıyı toplumdan kopuk hükmedici konumundan alıp, ete kemiğe büründürerek gerçek yaşamın içine sokmuştur. Alevilikte bu devriye anlayışını anlatan yüzlerce deyim ve deyiş vardır, birkaç örnek.

Bir zaman hak idim hak ile kaldım
Gönlüme od (ateş) düştü yandım da geldim..
(Şah Hatayi)

Gayridir her milletten bu bizim milletimiz
Hiç bir dinde bulunamadı din ü diyanetimiz
Bu din-ü diyanet te yetmiş iki millette
Bu dünya, ol ahrette ayrıdır ayatımız
(Yunus Emre)

Ondört bin yıl gezdim pervanelikte (uzayda)
Sıtkı ismim buldum divanelikte[45], (dünyada)
İçtim şarabını mestanelikte (baygın seri-hoş içen)
Kırkların ceminde dara düş oldum
(Sitki Baba)

Daha Allah ile cihan yok iken
Biz onu var edip ilan eyledik
Hak’a hiç bir layık mekan yok iken
Hanemize aldık mihman eyledik
Kendisinin henüz ismi yok idi
İsmi söyle dursun cismi yok idi
Hiç bir kıyafeti resmi yok idi
Sekil verip tıpkı insan eyledik
(Edip Harabi )

Şu fena mülke çok gelip gittim
Yağmur olup yağdım ot olup bittim
Urum diyarını ben irşat ettim
Horasandan gelen Beştaş idim ben

Gahi nebi gahi Veli göründüm (bazen peygamber önder bilgin)
Gahi uslu gahi deli göründüm
Gahi Ahmet gahi Ali göründüm
Kimse bilmez sırrım kallaş idim ben

Şimdi Hamdülillah Şiri dediler
Geldim gittim zatım hiç bilmediler
Sırrımı kimseler fehm-etmediler
Hep mahluk kuluna kardaş idim ben
(Hamdülillah Şiri)

Katre idim ummanlara karıştım (damla deniz)
Kaç bulandım kaç duruldum kim bilir
Devre edip alemleri dolaştım
Bir sanata kaç sarıldım kim bilir
Bulut olup ağdığımı bilirim
Boran ile yağdığımı bilirim
Alt anadan doğduğumu bilirim
Kaç ebeden kaç soruldum kim bilir.
(Gufrani)

Alevilere göre, tanrıya ibadet etmek, O’na ulaşmak için biçimsel şeriat kurallarına uymak gerekmez. Esas olan biçim değil özdür. Alevi-Bektaşilerin Tanrıya olan bağlılığı ve sevgileri biçimsel olmayıp, özü aşkı esas alan mistik ve tasavvufi bir bağlılıktır.

Her nereye dönülse Tanrı oradadır. Alevi inancında Tanrı’ya ibadetin belli bir biçimi, şekli, zamanı, mekanı yoktur. Her yerde her zaman Tanrı anılır, ondan yardım istenir. Yüce Tanrı’nın gerçek evi, ibadethaneler değil, insanın kişinin gönlüdür. Bu nedenle insanın diğer insanlarla olan dostluğu, ziyaret ve muhabbet etmesi, Kabe’yi ziyaret etmek karşılığı (Gönül Kabe’si)[46] olarak nitelendirilmektedir.
Tasavvuf anlayışına göre doğada var olan her şey Tanrı’yı oluşturur, her varlık tanrının bir parçasıdır. Alevi felsefesinde VARLIK yoktan var olamaz ve var olan hiç bir şey ebediyen yok edilemez. Alevi-Bektaşilere göre insan kainatın aynası, tanrının yeryüzündeki görüntüsüdür. Bu söylemler, her şeyin bir olduğu, yani varlığın birliği (vahdet-i mevcut vücut) anlamına gelir.

Aleviliğin bu tanrı anlayışı tüm inananlar tarafından bilinir, fakat her üye bunu bilgi düzeyine göre, günlük hayatında farklı yorumlayabilir. Alevilikte tanrı genellikle: HAK, Ya Ali, Şah[47],Hü, Hüda, Tanrı, Allah[48]Kamili/insan, Yaradan, Mevla, Dost gibi. değişik isimlerler anılır. Bu kitapta tanrı adı olarak Alevi Bektaşilerin en çok kullandığı ‘HAK’ terimi kullanılmıştır.

4. İkrarname

Alevi-Bektaşi inancına girmek isteyen (talip olan) kişinin bilerek ve gönülden inanıp, bir CEMde toplum ve Pir[49] huzurunda söz vermesi ve pratikte uymaya çalışması gereken bir ikrar-namesi vardır.
Bu kısaca: Bismişah Ya Hak-Muhammed-Ali, Ya Hünkar Bektaş-i Veli, insani kamil yoluna talibim, elime dilime, belime sahibim. Rıza şehrine girmektir dileğim. Olsun canlar şahidim. Eyvallah nefes pirdedir, şeklindedir. Bu ikrar-name Türkiye’de bazı bölgelerde biraz değişik, dile getirilse de içerik olarak aynıdır.

Bugün Alevi inancına mensup birine, Aleviliğin ikrar inancı ne diye sorulduğunda, öncelikle Eline Diline Beline sahip olmak der.
Bu deyim Alevi ikrar ve inancının temelini oluşturur ve aynı zamanda Alevilerin uyması gereken en temel etik/ahlaksal kuraldır.
Pratikte ilk defa Alevi-Bektaşi olmak isteyen bir kişinin ikrarı: Ya kişinin önceden Alevi-Bektaşi olan bir kişiyi kendine rehber seçerek, veya bir Alevi derneğine üye olarak YOL’un kurallarını öğrendikten sonra: Bir ikrar cemine, rehberi (varsa eşi) ile birlikte 4 kapıya selam vererek girip Pir ve canlar huzurunda (hak meydanında[50]) dara[51] durarak; yukarıdaki ikrarı vermesi ve cem sırasında Dede[52]/Ananın[53] verdiği öğüt ve dualarla yürürlüğe girer.
Burada talip “Eline, diline, beline” ve “Aşına, işine, eşine” sahip olacağına söz vererek Hak-Muhammed-Ali Yolu’na ikrar vermiş olur. İkrar veren talipler söylenenlere “Eyvallah” diyerek cevap verirler.

Pir (dede/ana) talibe, söylediğin bizim sakladığın senin diyerek Eline diline beline, Aşına eşine işine sahip olması, (edeb) kendine reva görmediğini başkasına uygulamaması, kendini bilip, 72 millet ve tüm canlara, Ehlibeyt[54] ve 12 imamlara[55] sevgi saygı göstermesi, canlar ve pir huzurunda, 4 kapı 40 makam[56] kamili insan öğretisi üzerine enel-hak olmaya (tanrıyla bütünleşmeye) çalışmaya söz veriri. Ve HAK-Muhammed-Ali-Bektaşi yolunda yürüyeceğine halka HAK’a HİZMET edeceğine, dair pirin telkinlerini (uyarılarını) dinleyip, pirin sözlerine eyvallah demesi ve pirin bu yol uzun ve zordur, şimdi ikrar verip yarın döneceksen hiç söz verme, hadi git demesine rağmen, yukarıdaki ikrarını yenileyip yola girmekte ısrar etmesi üzerine, pir ve ceme katılan canların kişinin yola girmesini eyvallah diyerek onay vermesi, kişinin pirin verdiği öğütlere eyvallah demesi ile kişi Alevi Bektaşi inancına girmiş olur..
Pir ikrar sırasında talibe şu veya benzeri öğütleri verir:

“Yolunu bir bil. Rehberini peder bil. Mürşidini[57], pirin varisi bil. Yalan söyleme. Haram[58] yeme, gıybet etme, arkadan dedi-kodu yapma. Şehvetperest olma. Eline diline beline sahip ol. Kin ve kibir tutma. Kimseye haset, garaz, inat etme. Gördüğünü ört görmediğini söyleme. Elinle koymadığını alma. Elinin ermediği yere el uzatma. Sözünün geçmediği yere söz söyleme. İbretle bak, hilm (yumuşaklık) ile söyle. Küçüğüne izzet, büyüğüne hürmet ve hizmet eyle. Oniki İmamı, Ondört Masum’u[59] bir nur bil. Hakkı her yerde ve kendi özünde hazır bil. Erenlerin[60] sırlarına eriş. Muhammed Mustafa’yı, rehber[61] Ali-el-Murteza’yı gerçek mürşid bil. Özünü bu yolda böylece tut. Evveli Hu, ahiri Hu...”

Daha sonra Pir şöyle dua ederek ikrar ayinini bitirir: “...İkrarınız kadim ola, yüzünüz ak ola. İşiniz sağlam ola. HAK-Muhammed-Ali yardımcınız, gözcünüz, bekçiniz ola. Bu ikrardan (sözden) dönmeyesiniz. Bir birinize muhabbetiniz[62] bol ola. HAK YOLuna inancınız daim ola. Pirinizin, rehberinizin yoluna canınız feda ola. Yol kardeşlerinize riayetiniz çok ola. Başınız devletli ola. Ağzınız tatlı kala. Haramdan, zinadan, yalandan, kinden, kibirden beri olasınız. Sağlıklı, mutlu olasınız. Malınız arta, Hakka yaraya. Üçler[63], Beşler[64], Kırklar[65], Yediler[66], Erenler, evliyalar, aşıklar, sadıklar, ayıklar, uyanıklar, Nesimi, Hatayi Sultan, Kızıl Deli, pirim Hünkâr Hacı Bektaş Veli bu ahidde, bu dem-anda ber-karar eyleye. Gerçeğin demine[67] hü[68] mümine ya Ali...”

Sonuç olarak günümüzde kendini Alevi-Bektaşiliğin evrensel felsefesine yakın gören herkes Alevi-Bektaşi olabilmektedir. Aleviliğin insan sevgisi temeline dayalı inanç ve kültür anlayışı dünyanın değişik toplumlarından insanların ilgisini çekmekte ve kendilerini Alevi-Bektaşi olarak hisseden pek çok insan bulunmaktadır. Talibin bir defa sözle ikrar vermesi yeterli değildir.

Alevilik yoluna sonradan giren veya Alevi ana babadan doğup bu kültürle yetişen Canlar normalde yılda en az bir defa görgü cemine[69] girip görülmeleri, özünü dara çekip, ikrarlarını yenilemeleri gerekir. Bu ikrar topluca olabilir.

kaynakBig Grinanimarka Alevi Birlikleri Federasyonu

Alevi forum,alevi köyleri,alevi türküleri,alevi ünlüler,alevi sözleri,alevilik nedir,alevi nedir
Cevapla


Konu ile Alakalı Benzer Konular
Konular / Yazar Yorumlar Okunma Son Yorum
Son Yorum Yazar: çerağ
06-29-2017, 10:49 PM
Son Yorum Yazar: çerağ
04-13-2016, 10:20 PM
Son Yorum Yazar: çerağ
02-23-2016, 11:01 PM
Son Yorum Yazar: çerağ
06-24-2015, 11:24 PM
Son Yorum Yazar: Anıtkabir
08-07-2013, 10:00 PM

Hızlı Menü:


Konuyu Okuyanlar: 1 Ziyaretçi