Diyarbakir ve cevresi Türkmenler ve özellikle de Aleviler acisindan özellikli bir yerdir. Dogrusu bugüne kadar Alevilik acisindan Diyarbakir`in önemi üzerine fazla durulmamis veya bu konu hemen hic gündeme gelmemistir. Anadolu Aleviliginin önemli yerlesimlerinden oldugu gibi Anadolu Aleviliginin önemli tarihi sahsiyetleri acisindan önemli bir merkezdir.

Diyarbakir`in Osmanli devleti hakimiyetine girisi Caldiran Savasi sonrasi 1517 yililidir. Diyarbakir ve cevresinde bulunan Türkmen-Alevi köylerinin ilk yapilan Tahrir Defterinede isimleri gecmektedir. Bu da gösteriyor ki bu köyler daha evvelki yillardan itibaren bulunmaktadir.

Bunlarin yani sira buradaki ocaklara bakildiginda Agu Icen ve Dede Kargin gibi ocaklarin yer aldigi hatta Beyazit Bostan, Ersefil, Güzel Sah gibi Anadolu`nun baska yerinde görünmeyen ocaklara da rastlanmaktadir.

Diyabakir`in degisiminden birebir etkilenen Türkmen-Alevileri, modernlesme sürecinde daha fazla imkanlardan yararlanmanin yolarini arayarak, göc etmeye baslamislardir. Göcün basladigi yillarda basta il merkezi olmak üzere, yurtici ve yurtdisina gitmislerdir.

Su an Diyarbakir`da yedi Alevi Köyü bulunmaktadir. Bu köylerden ikisi Diyarbakir`a, dördü Bismil ilcesine ve biri de Cinar ilcesine baglidir.

Bu köyler sunlardir:

- Nahirkiraci (eski ismi: Sarabi)
- Büyükkadi (web sayfasi: http://www.buyukkadi.com/ )
- Bakacak (eski ismi: Seyithasan) (web sayfasi: http://www.seyithasan.com )
- Türkdarli (eski isimleri: Asagidarili ve Yukaridarli)
- Türmenhaci
- Sükürlü

Diyarbakır Ve Çevresindeki Türkmen Alevilerinin Yerleşik Oldukları Yer Ve Nüfus Durumları:

Aşağıdaki rakamlar, Diyarbakır ve çevresindeki Türkmen Alevilerinin yerleşik oldukları yerler ile son yirmi yıl içerisindeki nüfus durumlarını gösteren verilerden oluşmaktadır.

Bu rakamlar, Devlet İstatistik Enstitüsü ile araştırma süresince elde edilen veriler ışığında hazırlanmıştır:

Yıl 1980 1985 1997 2003

Diyarbakır Merkez

Nahırkıracı (Şerabi) 349 391 324 -

Büyükkadı 418 352 499 10

Bismil Merkez

Bakacak (Seyyithasan) 673 621 294 150

Aşağıdarılı (Türkdarlı) 955 1022 141 5

Türkmenacı 1437 1606 946 850

Çınar

Şükürlü 1135 1224 750 45

Toplam 4967 5216 2954 1060


Diyarbakır Türkmen Alevilerinin ifadelerine göre çok eski zamanlarda Diyarbakır’daki Alevilerin nüfusu daha fazladır. Yine onlara göre Dicle nehri boyunca sağlı sollu sıralanan üç yüzün üzerindeki köy Türkmen Alevi köyüdür. Hatta nehir kıyısındaki Alevi köylerinin zamanla Sünnileştikleri ve nüfus olarak azaldıkları, Sünnileşmeyle beraber Kürtleştikleri de eklenmektedir. Günümüzde Türkmen Alevilerine komşu bazı köylerin Sünnileşmesi bunun en iyi örnekleridir ki, bu köyler yüzyılın başında Türkmen Alevi köyleridir. Bu köylerden Alevilerin cemlere katılmak üzere bugün hâlen mevcut Alevi köylerine geldiklerini, günümüzde dahi bu köylerin tam anlamıyla Sünnileşmedikleri, fakat Aleviliklerinden de bir şey kalmadığını, yani Sünnilikle Alevilik arasında kaldıkları, sadece Türkmenliklerini koruduklarını, kendilerinin de bunu bildiklerini belirtmektedirler (Konyar, 1936: 54-55). Özellikle bunlar arasında Ayneto, Tilalo, Ali Bardak, Mitrani, Köseli, Altunakar2, Hüseynik3 sayılabilir.

Bu köylerden en büyügü Bismile bagli olan Türkmenhaci köyüdür.

Bu köylerin birkacinin bagli oldugu ocaklar sunlardir:

Türkmenhaci: Beyazidi Bostan Ocagi, Battal Gazi Ocagi, Esrefil Bozkurt Ocagi

Seyyit Hasan: Imam Zeynel Abidin Ocagi, Sari Saltik

Darli: Zeynel Abidin Ocagi

Nahirkiraci (Sarabi): Agi Icen Ocagi, Güzel Sah Ocagi


Kaynak:
Ahmet Tasgin (Yeni Ocagin Piri Kim? Diyarbakir Türkmen-Alevilerinde Alevi Kurumlarinin islevi)